Olympe de Gouges, nữ văn
sỹ Pháp đầu tiên dùng ngòi bút làm đòn xoay chế độ
***
«Một
phụ nữ có quyền bước lên đoạn đầu đài thì họ cũng phải có quyền bước lên Diễn
đàn»
Câu nói
đó thoạt đọc bạn sẽ thấy không ý nghĩa gì vào thời nay, nhưng xin thưa, câu nói
đó đã được phát biểu tại Pháp vào đầu thế kỷ 18!
Là một
nữ văn sỹ chuyên viết tiểu thuyết và kịch bản sân khấu, một nữ chính trị gia,
một chiến binh của chủ nghĩa Nam Nữ bình quyền và chủ nghĩa nhân đạo, một phụ
nữ tỉnh lẻ đã khuấy động thủ đô Paris và toàn bộ giới quý tộc và đàn ông tại
Pháp ở thế kỷ 18, bà là ai?
Marie-Olympe
de Gouges tên khai sinh là Marie Gouze, sinh ngày 07 tháng 5 năm 1748 ở
Montauban. Bà được coi là nhà tiên phong của phong trào nữ quyền. Tác giả của Tuyên ngôn về các quyền của phụ nữ và nữ công
dân, đã để lại nhiều bài viết ủng hộ các quyền dân sự và chính trị của phụ
nữ và bãi bỏ Chế độ nô lệ da đen. Bà đã trở thành biểu tượng của phong trào
giải phóng phụ nữ, và Chủ nghĩa nhân văn nói chung. Những ý tưởng và vai trò
của bà trong lịch sử đấu tranh vì Nữ quyền đã được được giới học thuật đánh giá rất cao.
Xuất thân
Cứ
chiểu theo thân phận và cuộc đời góa phụ trẻ ấy thì thoạt đầu, không ai nghĩ
rằng một người phụ nữ tỉnh lẻ lại có một số phận truân chuyên trên chính trường
đến vậy. Xuất thân có cha mẹ thuộc tầng
lớp tiểu tư sản, lấy chồng là đồ tể năm 17 tuổi, để rồi trở thành góa bụa khi
đứa con trai duy nhất vừa lọt lòng, tức một năm sau đó, năm 1766. Chán cảnh, thất
vọng trước trải nghiệm cuộc đời phu thê quá ngắn ngủi mà không hề đem lại chút
hạnh phúc nào, bà sẽ không bao giờ tái hôn và cho rằng «Hôn nhân tôn giáo là
nấm mồ chôn cả sự tin tưởng lẫn tình yêu» Trong một lần gặp gỡ với Jacques
Biétrix de Rozière, một quan viên cấp cao, ông ngỏ lời cầu hôn nhưng bà từ chối
và chỉ trở thành người tình của ông. Năm 1773, bà đem con theo người tình giàu
có và địa vị cao sang lên Paris, ông lúc này đã trở thành cán bộ quân nhu cấp
cao của bộ Hàng Hải Pháp. Bà dành nhiều thời gian nuôi dậy con trai và tạo điều
kiện để con có những thầy dạy tốt nhất. Cũng phải nói, mẹ của bà xuất xứ từ một
gia đình có học nên Olympe de Gouges đã được hưởng một nền giáo dục cho phép
hòa đồng rất nhanh với những tinh hoa ở Paris. Tại Triều đình thời ấy, bà mới
bắt đầu đổi tên, không còn là Marie Gouze mà là Olympe de Gouges.
Ở
Paris, bà tận dụng cảnh vàng son nhung lụa mà người tình giàu có đem lại, bắt
đầu làm quen với giới quý tộc, đi xem ca kịch, đánh bài… và vẫn còn chưa quan
tâm đến chính trị. Cuộc gặp gỡ với nhà văn Louis-Sébastien Mercier và Hiệp sỹ thi
sỹ De Cubière đưa bà làm quen với giới văn sỹ Paris, tham dự những phòng trà
văn chương mà tại đó bà chia sẻ, kết giao với các Viện sỹ viện Hàn lâm, các họa
sỹ và nghệ sỹ nổi tiếng. Với sự khích lệ của nhà văn Mercier, tác giả của kiệt
tác văn chương Bức tranh Paris
(Tableau de Paris), Olympe de Gouges bắt đầu thấm gu nhà văn và tài năng văn
chương của bà bắt đầu hé nở. Bà khẳng định tài năng soạn kịch của mình, nhưng
lại không đồng ý với những ý tưởng của Voltaire, khi ấy đã là một triết gia
tiếng tăm. Thời đó, ca kịch mới xuất hiện, dù được biệt đãi, nhưng vẫn nằm dưới
quyền kiểm soát chặt chẽ của Hoàng gia, Olympe de Gouges tự mình sáng lập đoàn
kịch riêng, với cảnh trí và trang phục do bà tự chế để đi biểu diễn ở Paris và
các vùng phụ cận.
Sự nghiệp văn chương, dùng ngòi bút làm
đòn xoay chế độ
Vào
năm 1784, ở tuổi 36, bà cho xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tiên và một vở kịch
có tựa đề Zamore và Mirza hay sự Đắm chìm
Hạnh phúc. Đây là một tác phẩm tố cáo chế độ nô lệ da đen. Giới truyền
thông đã tốn rất nhiều giấy mực để nói về bà và vở kịch này. Olympe de Gouges
bắt đầu trở thành một nữ văn sỹ có chính kiến.
Vào
năm 1784, để tranh đấu cho vở kịch Chống
chế độ nô lệ mà bà đã viết, bà chuyển hẳn nhà đến gần Nhà hát Pháp, mà hiện
nay là Nhà hát Odéon, nằm trên quận 6, Paris. Sau năm năm tranh đấu, vở kịch
của bà đã được rạp kịch La Comédie Française tuyên bố đưa vào chương trình vào
tháng 12 năm 1789, để rồi lại phải gỡ bỏ sau năm buổi trình diễn, do có quá
nhiều áp lực chính trị. Vở kịch của bà, mà mục đích là thu hút sự chú ý của dư
luận quần chúng trước thân phận những người Da đen đang là nộ lệ trong các nước
thuộc địa Pháp, được pha trộn có điều độ
sự sụp đổ nào đó trong ngữ cảnh nền quân chủ lập hiến. Bộ luật Da đen đã ra đời
dưới thời Louis XIV khi đó còn rất có hiệu lực và phần đông các gia đình có mặt
tại triều đình đều hưởng một nguồn thu nhập cực lớn từ các nước thuộc địa này, chiếm
phân nửa nền ngoại thương của Pháp, do vậy giới quý tộc rất căm phẫn. Nam tước
de Breteuil và Nguyễn soái De Duras, vốn sẵn hiềm khích, đã nắm ngay lấy cơ hội
để ra sắc lệnh tống giam Olympe de Gouges vào ngục Bastille và cho rút ngay vở Chống chủ nghĩa nô lệ ra khỏi danh mục
của nền ca kịch Pháp. Nhờ có nhiều hậu thuẩn và bảo trợ, nên sắc lệnh tống giam
đó mới được hủy bỏ.
Không hề nao núng, chính kiến của bà ngày càng
được tỏ rõ và lớn dần theo năm tháng. Kể từ đó, bà đã trở thành thành viên của
hội Bạn của những người Da đen. Ngòi
bút của bà không ngừng viết và bà trở thành một cây bút chiến trên chính
trường. Thông qua những vở kịch, những bài trào phúng châm biếm đả kích và các
dự án luật, bà luôn bênh vực những người cùng khổ.
Mặc dù
chính trị có sự thay đổi, nhưng những kẻ «vận động hành lang» còn hoạt động rất
mạnh, Olympe de Gouges, được các thành viên thuộc câu lạc bộ Bạn của người Da đen ủng hộ, vẫn tiếp
tục đối mặt với những sách nhiễu, những áp lực và thậm chí cả những đe dọa. Năm
1790, bà cho ra tiếp một vở kịch có tên Chợ
Da đen, nhưng từ năm 1788, bà đã xuất bản một bài viết dài Những suy ngẫm về đàn ông Da đen.
Cũng
năm 1788, Nhật báo chung của Pháp
xuất bản hai tập sách chính trị của bà trong đó có dự án luật thuế yêu nước mà
sau này được phát triển thêm trong tác phẩm Thư
gửi đồng bào tôi nổi tiếng của bà. Trong tập thứ hai, bà phát triển một
chương trình rộng lớn về những cải tổ xã hội và trách nhiệm của những tập đoàn,
những cá nhân trước những hậu quả kinh tế, chính trị, sức khỏe và môi trường do
họ gây ra…
Khi
Louis XVI bị kết tội lên đoạn đầu đài, cũng như nhiều người theo chế độ cộng
hòa thời đó, bà phản đối việc hành quyết vua. Ngày 16 tháng mười hai năm 1792,
bà tự đề nghị được trợ lý Malesherbes trong việc bào chữa bảo hộ cho vua trước
Hội nghị Quốc ước, những yêu cầu của bà đã bị từ chối.
Xuyên
suốt những ý tưởng đòi Nam Nữ bình quyền của mình, bà luôn biện luận rằng phụ
nữ hoàn toàn có khả năng đảm nhận các nghĩa vụ truyền thống vốn chỉ được trao độc
quyền cho đàn ông và, trong các bài viết và các tác phẩm của mình, bà đề nghị
các chị em nên liên kết giữa những cuộc tranh luận chính trị và tranh luận về
xã hội. Bằng cách nhắn gửi đến Hoàng hậu Marie-Antoinette để bảo vệ «giới mình»
mà hoàng hậu nói là bất hạnh, Olympe de Gouges đã soạn thảo một Tuyên bố về các quyền của phụ nữ và nữ công
dân, dựa trên bản Tuyên ngôn về quyền Con người và quyền Công dân đã được nhà
nước thông qua, trong đó bà khẳng định sự bình đẳng về các quyền dân sự và
chính trị của hai giới, nhấn mạnh để người ta trả lại cho phụ nữ những quyền tự
nhiên mà sức mạnh định kiến đã lấy đi của họ. Bà viết : «Người phụ nữ có quyền leo lên đoạn đầu đài,
thì họ cũng phải có quyền leo lên Diễn đàn». Lần đầu tiên, bà đã thành công
để những người phụ nữ được tham dự trong một buổi lễ trọng thể có tính quốc
gia, « Ngày lễ Luật », mùng ba tháng sáu năm 1792, sau đó là ngày lễ
tưởng niệm chiếm ngục Bastille, 14 tháng bảy năm 1792.
Sau đó,
bà đề nghị thiết lập quyền li dị, quyền đầu tiên và duy nhất được cuộc Cách
mạng dành cho phụ nữ, và mấy tháng sau đó đã được quốc hội thông qua. Bà cũng
đề nghị hủy bỏ hôn nhân tôn giáo, và thay vào đó bằng một kiểu như hợp động dân
sự được đôi bên ký và hợp đồng đó sẽ ghi nhận những đứa trẻ được ra đời từ một
«sự luyến ái đặc biệt». Vào thời đó, trong một nước Pháp vốn bảo thủ thì đây
thực sự là một cuộc đại cách mạng ! Cũng theo tinh thần đó, bà đấu tranh
cho sự tự do tìm chồng và sự công nhận trẻ em sinh ngoài gia thú. Như vậy,
trong các ý tưởng lớn nhất của mình, bà là người nhận định lý thuyết về hệ
thống bảo vệ các bà mẹ trẻ em mà ngày nay chúng ta áp dụng. Phẫn nộ khi thấy
các bà bầu sinh con trong những bệnh viện thông thường, bà đề nghị lập ra chế
độ thai sản và thành lập các nhà hộ sinh. Nhạy cảm trước sự nghèo đói của dân
lành, cuối cùng bà đề nghị thành lập các Nhà xưởng công cộng cho những người
thất nghiệp và các Trung tâm dành cho người ăn xin. Tất cả những biện pháp đề
xuất này áp dụng trước mùa đông lạnh năm 1788 - 1789 được Olympe de Gouges coi
là hết sức cần thiết và chính vì thế bà đã phát triển tiếp trong tác phẩm Một đồng bào bị truy hại. Đây sẽ là tác
phẩm cuối cùng của bà trước khi bị đưa lên đoạn đầu đài.
Án tử hình
Ngày
26 tháng tám năm 1789, văn bản trọng thể của bản Tuyên ngôn về quyền con người và Công dân được thông qua, thì
Olympe đã nghĩ đến sự nghiệp của người phụ nữ, những con người đã bị Hội đồng
công ước gồm toàn đàn ông lãng quên một cách thảm hại. Ngày 17 tháng chín năm
1791, bà cho xuất bản Tuyên bố các quyền của phụ nữ và nữ công dân, trong đó bà
khẳng định rằng «Người phụ nữ sinh ra và sống hoàn toàn bình đẳng với đàn ông
về các quyền và nghĩa vụ.»
Thân
cận với hội những người Gigonde (Hội biện hộ cho nhà vua Louis XVI thoát khỏi
án tử), bà thách thức tất cả những Kẻ
đồng rừng, dũng cảm đối nghịch với Robespierre (Chủ tịch Công ước quốc gia)
và với những bạo động của những Kẻ khủng bố. Với bài Ba cái hòm phiếu, xuất bản ngày 19 tháng bảy năm 1793, Olympe de
Gouges đã ký vào bản án tử của chính mình, bởi sau đó bà bị bắt giam vào nhà tù
của tòa Thị chính thành phố. Ba tháng sau bị kết tội tử hình và chuyển đến phòng
biệt giam dành cho tử tội, nơi hoàng hậu Marie-Antoinette đã từng bị giam trước
đó trước khi bị đưa lên đoạn đầu đài.
Olympe
de Gouges đã bị chém đầu vào ngày mùng 3 tháng mười một năm 1793 tại quảng
trường Cách mạng và hiện giờ là quảng trường Concorde, vào tuổi 45.
Một số tác phẩm tiêu biểu :
Người đàn ông hào phóng (L’Homme généreux), 1786.
Triết gia phạm lỗi hay kẻ có lẽ bị cắm
sừng (Le Philosophe corrigé ou le cocu
supposé), 1787.
Zamore và Mirza, hay sự đắm chìm hạnh phúc
(Zamore et Mirza, ou l’heureux naufrage),
1788.
Molière ở nhà Ninon, hay thế kỷ của những
vĩ nhân (Molière chez Ninon, ou le siècle
des grands hommes), 1788.
Sự cần thiết của li dị (La Nécessité du divorce), 1790
Nước Pháp được cứu, hay kẻ độc tài bị
truất ngôi (La France sauvée, ou le tyran
détrôné), 1792
Ngoài ra còn rất nhiều các
tác phẩm và các bài báo chính trị khác.
Sau
khi bà chết, phụ nữ Pháp sẽ còn phải đợi hơn một trăm năm mươi năm sau, vào
ngày 21 tháng tư năm 1944, thì họ mới chính thức được đi bầu cử.
Trên
thế giới, rất nhiều quốc gia, các hội đoàn phụ nữ đã nghiên cứu và áp dụng
những ý tưởng của bà.
Vào năm 1989, đề nghị được đưa bà vào an nghỉ
tại đền Panthéon đã bị bác bỏ, nhưng hiện nay, trên đất Pháp, rất nhiều thành
phố và tỉnh lỵ đặt gắn cho các con đường hoặc địa danh tên Olympe de Gouges, vinh
danh người phụ nữ đầu tiên dùng ngòi bút để đấu tranh cho Nữ quyền và sự
bình đẳng của các màu da trên thế giới!
Paris
05/03/2013
Hiệu
Constant
.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét