Học
người để tự chỉnh mình
Trả lời mục Quán Văn của TC VNQĐ
http://vannghequandoi.com.vn/Binh-luan-van-nghe/Hoc-nguoi-de-tu-chinh-minh-6917.html
- Chào
nhà văn, dịch giả Hiệu Constant. Rất vui vì được gặp chị tại không gian này. Từ
Pháp, chị về Việt Nam tham dự Hội nghị quốc tế quảng bá văn học Việt Nam lần thứ
III (tháng 3/2015) này với tâm thế như thế nào?
+ Cám ơn bạn! Từ Paris trở về nước tham dự Hội nghị quảng bá
văn học Việt Nam lần này, tôi đem theo mình tâm nguyện của một nhà văn, một dịch
giả tha thiết muốn quảng bá văn học của nước nhà ra toàn thế giới, và đặc biệt
là tại Pháp, nơi mà tôi đang sinh sống.
- Với
tham vọng làm một sứ giả văn hóa, một cầu nối văn hóa, thời gian qua chị đã nỗ
lực dịch xuôi, dịch ngược những tác phẩm văn học Việt Nam và văn học Pháp, tuy
nhiên cán cân giữa hai loại dịch phẩm này của chị có vẻ không cân bằng, nhỉ? Chị
có thể tường giải đôi chút về vấn đề này, được không?
+ Thật thú vị khi được người quan tâm đến công việc của mình
để nhận thấy có sự khác biệt. Vâng, nguyên do của việc chênh lệch cán cân giữa
hai loại dịch phẩm của tôi thì cũng dễ hiểu thôi. Tôi sinh ra và lớn lên tại Việt
Nam, và chỉ đến Pháp khi đã trưởng thành, và như vậy, hồi đầu vốn tiếng Việt của
tôi đương nhiên là vượt trội so với tiếng Pháp. Tôi hi vọng dần dần sẽ khiến
cho cán cân được trở nên cân bằng hơn.
- Đến
thời điểm này, trong số những tác phẩm văn học Việt Nam được bản thân dịch ra tiếng
Pháp, tác phẩm nào khiến chị dịch một cách hứng khởi nhất, và ra sản phẩm tâm đắc
nhất?
+ Tôi hứng khởi và tâm đắc với cuốn sách của nhà văn Hoàng
Minh Tường. Một tác phẩm đồ sộ theo đúng các nghĩa của từ này. Tác phẩm đã được
tôi chuyển ngữ và xuất bản vào cuối tháng 10 năm 2014 tại Pháp, và trở thành đầu
sách khá nổi trong cuộc Hội sách quốc tế diễn ra tại Paris vào tháng 11 cùng
năm đó.
- Tôi rất thích tham luận của dịch giả Chúc Ngưỡng Tu (Trung Quốc) tại Hội nghị quảng bá văn học Việt Nam lần
này, đặc biệt là phát biểu sau đây: “Không nên quan niệm rằng, tác phẩm chưa được
dịch ra tiếng nước ngoài là tác phẩm không hay”. Đúng vậy, tôi nghĩ, tác phẩm
được chọn dịch luôn gắn với cái duyên, luôn mang tính quan niệm, tính mục đích
của người dịch, của tổ chức dịch. Không biết chị có đồng tình?
+ Vâng, câu nói mà bạn trích lại của dịch giả Chúc Ngưỡng Tu
hoàn toàn không sai, và tôi cũng đồng tình với ý kiến của bạn. Để một tác phẩm
được chuyển ngữ, cần hội tụ nhiều yếu tố, nhưng trên hết là cái duyên và sự hòa
điệu trong quan niệm, ý tưởng giữa tác giả và dịch giả. Ngoài ra, cũng còn tùy
thuộc vào tiêu chí xuất bản của từng nhà xuất bản. Đôi khi cùng một tác phẩm
nhưng nhà xuất bản này từ chối in, nhưng nhà xuất bản khác lại vồ vập…
- Đường vắng của chị, với
tôi, là một cuốn tiểu thuyết thú vị, giàu tính đối thoại, giàu sức phản tỉnh.
Trong khi âm hưởng nữ quyền đang dậy vang trang viết của các nhà văn nữ khắp mặt
địa cầu, đặc biệt là ở Pháp, nơi chị đang định cư, thì chị lại viết một tác phẩm
thông hiểu, sẻ chia, bênh vực… đàn ông: "Người ta thường dễ dàng nhận ra
những vết bầm tím trên thân thể người phụ nữ, chứ mấy ai nhìn thấy trái tim người
đàn ông đang rỉ máu”. Theo tôi, loài người cứ đi từ cực đoan này đến cực đoan
khác; thay vì đấu tranh cho bình quyền, hòa hợp, thân ái, chống phân biệt đối xử
dưới mọi hình thức, thì người ta lại đang ráo riết đòi nữ quyền. Chị có thể
chia sẻ thêm về câu chuyện này?
+ Đường vắng của
tôi quả là có chủ đề khác lạ, tôi đã đi ngược dòng với khá nhiều các nhà văn
khác, nhất là các bạn văn thuộc phái nữ. Bạn nói tôi “bênh vực” đàn ông có vẻ
hơi “to tát”. Thực ra tôi chỉ chia sẻ và cảm thông với họ. Tôi thuộc tuýp người
không muốn bênh vực ai. Cuốn sách của tôi chỉ là sự quan sát cuộc sống hàng
ngày trong xã hội mà tôi tích gom được. Theo tôi, chúng ta nên bình đẳng giới
dưới mọi hình thức, ví như tôi không ủng hộ phụ nữ thế giới có ngày 8/3 và phụ
nữ Việt Nam còn có thêm ngày 20/10 nữa, và cũng đã đến lúc chúng ta nên thay đổi
cách nhìn về nạn bạo hành. Bạo hành dưới mọi hình thức, và nhắm vào giới nào
cùng đều đáng bị lên án. Tôi muốn gửi lời đến tất cả các nạn nhân bị bạo hành
hãy dũng cảm mạnh bạo lên tiếng đấu tranh, chia sẻ nỗi đau của mình. Công cuộc
đấu tranh vì sự bình đẳng giới sẽ diễn ra tốt đẹp nếu như mỗi cá nhân biết tự tôn cái tôi của mình và biết tôn trọng cái tôi
của người khác.
- Dễ
nhận thấy tính chất tự truyện, tự thuật trong nhiều sáng tác của chị, từ truyện
ngắn đến tiểu thuyết. Tính chất này được phơi lộ ngay từ những cái tên tác phẩm
như Đời du học, Làm dâu nước Pháp, Mùa đông này con không về…
Nhiều người đánh giá không cao dạng tác phẩm này nói chung, rằng tác giả chỉ biết
“tự ăn mình”, quanh quẩn trong chu diện cá nhân, nghèo sức hư cấu, tưởng tượng,
rằng tác phẩm khó chạm đến tầm phổ quát… Theo tôi, cái quan trọng của tác phẩm là
nó được viết như thế nào, câu chuyện nó kể có sức hấp dẫn, thuyết phục đến đâu,
tư tưởng được gài gắm trong đó là gì… Tôi muốn được nghe quan điểm của nhà văn
Hiệu Constant về vấn đề này.
- Nếu
có thể nói một cách ngắn gọn nhất với bạn đọc Việt Nam về “đời du học”, về “làm
dâu nước Pháp” từ chính trải nghiệm, suy tư của bản thân, chị sẽ nói như thế
nào?
+ Muốn thành công trên xứ người, theo tôi, “nhập gia tùy tục”
vẫn là yêu cầu hàng đầu, nhưng đừng bao giờ bạn đánh mất bản sắc của dân tộc
mình, và đánh mất chính mình. Hài hòa được những điều đó, bạn sẽ thấy cuộc sống
dễ chịu hơn nhiều và thành công luôn nằm trong tầm tay bạn.
- Tôi
thấy rõ là cực đoan, là vô lối với thái độ tự kì thị dân tộc của một số nhà
văn, nhà phê bình ở Việt Nam khi họ cho rằng họ không đọc văn học trong nước vì…
chẳng có gì đáng đọc (tất nhiên trừ tác phẩm và bài viết của họ). Nhìn văn học
Việt Nam từ phương Tây, từ Pháp, chị bình luận như thế nào về điều này?
+ Tôi thật không đồng tình với suy nghĩ cho rằng văn học Việt
Nam không đáng đọc. Tôi luôn tôn trọng các tác phẩm của những bạn văn, và có dịp,
tôi không ngần ngại đọc hết các tác phẩm được tặng, ngoài ra mỗi lần về nước
tôi thường đi dạo các hiệu sách, thấy sách mới, tôi không ngần ngại mở ví. Có tác
phẩm tôi tâm đắc, có tác phẩm thì chưa, nhưng có lẽ chỉ vì do tôi không đồng
quan điểm với tác giả đó, nên chưa cảm nhận được cái hay của tác phẩm đó. Một lần
tôi đọc ở đâu không nhớ, có một tác giả trẻ mới bước vào làng văn, mới viết được
đôi truyện ngắn, đã hùng hồn trả lời trên báo rằng mình không hề đọc sách của
ai hết, và thậm chí còn không đọc lại tác phẩm của chính mình!!! Sáng tạo nghệ
thuật, nhất là văn chương, là cả một quá trình, một con đường dài hun hút. Tôi
luôn quan niệm, “học người để tự chỉnh mình”, tác phẩm nào, dù là dở, nếu có điều
kiện, ta cũng nên đọc, không đọc thì làm sao biết được nó hay hay dở, hay hay dở
đến mức nào. Nhắm mắt phán mò là điều không nên, nhất là với các văn sĩ.
- Người
ta đang nói nhiều đến những “cái chết” liên quan/thuộc về văn học của thế giới
nói chung. Theo dõi văn học Việt Nam gần đây, tôi lại thấy đang manh nha một
“cái chết”, đó là “cái chết” của “dân tộc tính” trong tác phẩm. Tôi nghĩ, đây
là một xu hướng tất yếu của kỉ nguyên thế giới “phẳng”, khi người ta thay vì phải
đi tận cùng dân tộc mình để gặp nhân loại thì họ có thể đi thẳng tới nhân loại.
Nhưng tôi lại cứ băn khoăn thế này, đến một ngày, nếu xu hướng nói trên trở nên
khả dụng, được lan tỏa rộng khắp thì dịch thuật văn học khi đó sẽ không còn
mang sứ mệnh tiếp thị, quảng bá đặc sản văn hóa tinh thần của mỗi quốc gia ra
thế giới nữa… Chị nghĩ sao?
+ Chủ đề này rất rộng, bàn về nó sẽ rất dài. “Nhà văn đã chết”,
“người đọc đã chết”, “văn chương lâm nguy”… chỉ là những cách nói (có vẻ) thời
thượng. Tôi có thể khẳng định với bạn là văn học đích thực không bao giờ “chết”.
“Cái chết” chỉ xảy ra với những tác phẩm
phi văn học, hay những tác phẩm thuộc dòng “mì ăn liền” - dòng có vẻ như đang nở
rộ vào thời kì chúng ta đang sống đây.
Tôi vẫn trung thành với suy nghĩ của mình, rằng toàn cầu hóa,
nếu biết gạn lọc thì chúng ta sẽ tận dụng được sức mạnh tuyệt vời của nó, nhưng
đừng bao giờ đánh mất bản sắc dân tộc của mình.
- Chị có thể đưa ra một
cái nhìn so chiếu giữa đời sống văn học Việt Nam và đời sống văn học Pháp đương
đại?
+ Mọi sự so sánh đều khập khiễng. Mỗi quốc gia và mỗi dân tộc
có những đặc điểm riêng của mình. Nước Pháp có cả một thế kỉ “ánh sáng”, một bề
dày văn học “khủng”. Đây là nơi có đến 15 tác giả đoạt giải Nobel văn
chương.
Nói về đời sống văn học Pháp đương đại. Pháp vẫn là một trong
những nước đứng đầu thế giới về văn hóa đọc. Ở Pháp không có kiểm duyệt xuất bản mà chỉ có tác giả nào đó sẽ bị kiện ra
tòa nếu như cuốn sách của anh ta động chạm, bôi xấu, vu khống một cá nhân nào
đó và bị chính cá nhân đó kiện. Ở Pháp, mỗi khi sách mới của một tác giả nổi tiếng
ra, nhà xuất bản sẽ tổ chức họp báo, với sự tham gia hay không tham gia của tác
giả. Thường các cuộc hội thảo về tác phẩm diễn ra trong các trường đại học, do
các nhóm sinh viên chuyên đề tổ chức…
- Chị
có quan tâm nhiều đến Tủ sách văn học đương đại Việt Nam tại Pháp? Theo chị những
tác phẩm nào của văn học đương đại Việt Nam cần được bổ sung sớm vào tủ sách
này?
+ Tôi có biết về tủ sách này tại Pháp. Tôi không thể trả lời
cụ thể với bạn về những tác phẩm cần sớm bổ sung, bởi nếu kể thì nhiều quá.
- Để
hiện thực hóa chiến lược “xuất khẩu” văn học, văn hóa Việt Nam ra thế giới nói
chung, theo chị, việc làm thiết thực nhất, khả dụng nhất lúc này là gì? Bằng
quan sát của mình, chị có thể chia sẻ một vài kinh nghiệm hữu ích từ việc quảng
bá văn học, văn hóa ở Pháp, được không?
+ Đương nhiên vẫn là hướng đến các bản dịch tốt, đồng nghĩa với
việc tiếp xúc và làm việc với các dịch giả dịch ngược tâm huyết. Làm điều này
không dễ, cần phải kiên nhẫn. Cần phải chung tay cùng làm. Đa phần các quốc gia
phương Tây đều ưu tiên ngân sách hàng năm dành cho việc quảng bá văn học, văn
hóa của họ ra thế giới với những việc làm thiết thực. Nhà nước Pháp, cụ thể là
Bộ Văn hóa Pháp và Trung tâm sách quốc gia Pháp đều dành một ngân sách nhất định
để tài trợ cho việc giới thiệu sách của họ ra nước ngoài, hoặc xuất bản các tác
phẩm được dịch sang tiếng Pháp. Một số ấn phẩm dịch văn học Việt Nam sang tiếng
Pháp đã nhận được sự hỗ trợ này.
Tôi tự hỏi, nên chăng thay vì tổ chức mời các nhà văn nhà thơ
quốc tế đến Việt Nam để quảng bá văn học Việt Nam như chúng ta đang làm đây,
thì chúng ta sẽ dùng số lượng kinh phí
này để hỗ trợ cho các dịch giả và nhà xuất bản nước ngoài nhằm quảng bá trực tiếp
trên đất nước của họ? Liệu có thiết thực và hữu ích hơn không nhỉ?!
- Chắc
đây sẽ là bước tiếp theo trong lộ trình chiến lược quảng bá văn học của Việt
Nam. Chị có thể chia sẻ về một vài “đặc sản” văn hóa Việt Nam mà chị luôn muốn
quảng bá, lan tỏa đến bạn bè thế giới, trước hết là người chồng Pháp và những đứa
con của chị?
+ Trước hết là những thứ hết sức đời thường. Tiếng Việt đối với
các con. Những bữa cơm thuần Việt. Những làn điệu dân ca, những câu chuyện cổ
tích. Những chuyến qua lại thường xuyên nhất có thể giữa Pháp và Việt Nam. Cả một
“chiến lược” dài hơi, đòi hỏi sự kiên trì...
- Đích
sống mà chị luôn hướng tới là gì?
+ Sống vui vẻ, bao dung và độ lượng.
- Cảm
ơn chị vì đã cộng tác, giành thời gian chia sẻ với bạn đọc VNQĐ. Chúc chị luôn hạnh
phúc.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét