Mỗi người một cách sống - Giải Goncourt Pháp 2019

Giới thiệu tác phẩm Mỗi người một cách sống

« Tuyết rơi từ hơn một tuần nay. Bên cửa sổ tôi ngắm màn đêm và lắng nghe hơi lạnh. Ở đây có tiếng ồn. Một tiếng ồn đặc biệt, khó chịu, gây cảm giác tòa nhà bị kẹp trong một chiếc kìm băng giá, phát ra một lời than hoảng hốt như thể nó đang chịu đau đớn và rạn vỡ dưới tác dụng của chiếc kìm đang kẹp lại. Vào giờ này, khu nhà tù đang ngủ vùi. »

Mở đầu tác phẩm, chúng ta làm quen với Paul Hansen, nhân vật đang thi hành án từ hai năm nay trong một nhà tù ở thành phố Montréal, và chúng ta sẽ chỉ biết vì sao anh bị cầm tù trong bốn bức tường với khoảng không chật hẹp 6m² cùng với một bạn tù tên Patrick Horton, có biệt danh Hells Angel (Hung Thần), khi đọc đến phần cuối tác phẩm.

Giọng văn đều đều với một sự tiết chế bậc thầy, Jean-Paul Dubois kể lại câu chuyện về thân phận và cuộc đời thăng trầm của phạm nhân Paul Hensen và người bạn tù Patrick Horton. Cuốn tiểu thuyết đan xen giữa hiện tại và quá khứ, những tâm sự được thổ lộ giữa hai người đàn ông trung niên đang thi hành án, lộ trình nào đã buộc họ phải sống cùng nhau trong khoảng không chật hẹp này và làm bạn với những con chuột cống. Hai người đều có những kỷ niệm về người cha mà cùng lúc họ vừa yêu tha thiết nhưng lại căm hận. Cha của Paul là một mục sư gốc Đan Mạch, cặp bến thành phố Toulouse của Pháp, còn mẹ là một người yêu say mê điện ảnh và là nữ tiên phong trong mặt trận cách tân đổi mới. Bà phê phán những quan niệm mà bà cho là cổ hủ lỗi thời trong đó có tôn giáo. Bà tổ chức chiếu những bộ phim khiến những người sùng đạo không còn hăng say đi nhà thờ. Và kết cục là cuộc hôn nhân ấy tan vỡ. Mẹ có bạn trai mới, còn người cha mục sư đã mất lòng tin khi các con chiên càng ngày càng ít đi và đã tiêu tốn những khoản tiền tiết kiệm vào máy chơi tự động trong các sòng bạc.

Hệt như văn phong kể chuyện, các điều kiện và môi trường sống ban đầu dường như chẳng có gì tiên triệu để Paul Hensen sẽ định cư tại Canada và trở thành người tổng quản nghiêm túc, cởi mở của một khu nhà ở sang trọng trong suốt hai chục năm. Cuộc sống của anh đã trở nên đầy đủ và ấm cúng hơn khi gặp Winona và con chó Nouck. Nhưng sự êm đềm ấy đã bị phá vỡ khi người quản lý mới của khu nhà, Edouard Sedgwick, xuất hiện

Từ lúc vào tù, Paul Hensen được miêu tả là một con người thờ ơ, thậm chí còn không quan tâm tới chính sự mãn hạn tù của mình « chẳng có ai đợi tôi ngoài kia… ». Nhưng qua những trang truyện, ta thấy anh là một người ân cần tỷ mỉ, để í đến tất thảy mọi người trong khu, anh thuộc tên, thuộc tính cách của từng chủ nhân mỗi căn hộ, anh thuộc cả tiếng máy nước khi chúng vận hành tốt hay có sự chuyển biến bất thường...  

Truyện có nhiều nhân vật, và giọng văn thay đổi tùy thuộc chuyện kể cảm động hoặc gay gắt. Lời văn trữ tình nhân ái, khi Paul gợi lên những kỷ niệm về cội nguồn xứ bắc Âu. Ngôi nhà thờ nằm giữa những cồn cát trên bãi biển, sự đón tiếp và làm quen với xứ sở cội nguồn và bà con quê nhà trong dịp nghỉ hè khi Paul còn nhỏ. Tình cảm đối với Winona, với Nouk. Nhẹ nhàng hơn trong mối quan hệ với Kieran Read, một luật sư, chủ một căn hộ trong khu, người đã không hề phân biệt thân phận mà rất tốt với Paul, ngay cả khi anh vào tù, và cũng là người chăm sóc con chó Nouk khi nó bị ốm và hỏa táng khi nó qua đời, giữ lọ tro hài cốt để trả lại cho Paul. Ông cũng là người đến đón Paul tại cửa trại giam khi anh mãn hạn tù. Lời văn trung tính khi nói về các nhà chức trách cấp cao: Giám đốc trại giam Emanuelle Sauvage, vị đại diện bộ Tư Pháp… Nhưng bỗng trở nên gay gắt khi nói về thói manh nha cửa quyền hống hách của kẻ có tí chút quyền lực như người quản lý Edouard Sedgwick. Đó là một người đàn ông hay ganh ghét và đố kỵ, dễ dàng chối bỏ trách nhiệm cho người khác và xu nịnh các chủ nhà giàu có.

Để chịu đựng bạo lực trong thế giới nhà tù, Paul thường mơ trong khi vẫn thức và thấy lại tất cả những gì anh đã từng yêu quí biết bao, đến Winona vẫn thường lái chiếc máy bay nhỏ đưa khách tham quan và đi câu cá ở xa thành phố cả giờ bay, máy bay phải vượt qua những vùng hồ rộng lớn và những cánh rừng mênh mông, và là người biết giải mã những bức thông điệp của gió, của mưa. Anh mơ gặp lại người cha  mục sư của mình…

Còn Hells Angel là một nhân vật tuyệt vời, vừa khiến người ta sợ nhưng lại vừa khiến người ta lưu luyến và cảm động, thông qua những cuộc trò chuyện. Một con người sẵn sàng « chẻ làm đôi » nhưng ai khiến hắn bực mình, nhưng lại nhỏ lệ khi gợi lại hình ảnh người cha, lại sợ lũ chuột cống trong nhà tù và sợ nghe những nhát kéo khi đi cắt tóc «chỉ mẹ tôi mới có thể cắt tóc cho tôi», qua cách miêu tả khi hắn ngồi vẽ hoặc tô những chiếc xe máy mà hắn thích, có gì đó như trẻ thơ, có nét « quý tộc trong sự hoang dã nguyên thủy». Một tính cách dễ nổi khùng như một ngọn núi lửa, lúc khác lại hiền như một chú cừu non đáng yêu.

Và trên hết, ta thấy tác giả đã sử dụng những ngôn từ chính xác, để có thể nhoẻn cười trong sự kinh hoàng nhất. Tác phẩm toát nên khái niệm về định mệnh để lột tả rõ hơn làm thế nào mà các sự kiện diễn ra trong cuộc sống có thể hình thành tính cách của một con người. Mỗi người có cách sống riêng, về cơ bản là một tác phẩm tiểu thuyết được viết và diễn giải theo cách cổ điển, một cuốn tiểu thuyết thú vị về sự thất bại và đã được trao giải văn chương cao quí. «Có hàng ngàn cách để làm hỏng cuộc đời », như nhân vật chính Paul Hansen đã thốt nên.

Paul đã không hề cảm thấy hối hận trước việc mình làm và chính điều ấy đã khiến anh phải vào tù, nhưng điều này không ngăn cản đến việc toàn bộ cuốn tiểu thuyết là một thiên hùng ca tuyệt vời về sự tiếc nuối, hối hận và mất mát.

Trong tiểu thuyết của mình, Jean – Paul Dubois đã làm tóe ra những tia sáng hài hước hoặc ảo tưởng, thậm chí mang hơi hướng Sa-man (thần bí), nhân vật kể kể lại câu chuyện thống khổ của mình mà không bao giờ mất đi một nụ cười nhẹ nhàng. Trong sự thành công của cuốn tiểu thuyết, ta cũng cần kể đến những thành phần tưởng như tiểu tiết, nhưng đó lại như một nỗi ám ảnh của phần đông độc giả, đó là những thứ diễn ra trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người như xe hơi, bác sỹ, máy xén cỏ, động vật, tai nạn máy bay… Nhưng điều kỳ diệu là thông qua mớ sự kiện rất đa dạng ấy, ta thấy được nỗi niềm thương nhớ xa xót dành cho những người đã khuất và theo cách như khi ta sống cạnh họ.

Truyện được đọc dưới nhiều cung bậc khác nhau và dành cho mọi đối tượng.

Đôi lời về tác giả :  Jean-Paul Dubois là một nhà văn Pháp, sinh năm 1950 ở thành phốToulouse, và hiện vẫn sống tại đó. Là một nhà văn nổi tiếng nhưng kín đáo, từ hơn ba chục năm trong nghề viết, ông đã quyến rũ độc giả bằng những tác phẩm đầy tình nhân ái, sâu xa và tinh tế. Ông đã đạt khá nhiều giải thưởng như Giải France Télévisions cho tác phẩm Kennedy và tôi (NXB Seuil, 1996), Giải Femina và giải Tiểu thuyết Fnac cho Une vie française (NXB Olivier, 2004) cũng như giải Vialatte cho tác phẩm  Le Cas Sneidjer (NXB Olivier, 2012). Sách của ông đã được dịch ra hàng chục thứ tiếng trên thế giới và bán tại Pháp hơn triệu bản.

Lời nhà xuất bản :

Paul Hensen đã thi hành án từ hai năm nay trong một trại giam thuộc tỉnh Montréal. Anh ở cùng với Horton, một Hung thần (Hells Angel), bị bắt vì liên quan đến án mạng.

Trở ngược về quá khứ : Paul Hensen là tổng giám sát ở Excelsior, một khu dân cư hạng sang, tại đây Paul đã sử dụng những tài năng trực nhà, gác cổng, tổng quản gia của mình, và còn hơn thế nữa – chữa trị những tâm hồn và an ủi những con người đau khổ. Khi không phải bận trợ giúp dân cư trong khu Excelsior hoặc bảo dưỡng các tòa nhà thì anh về với Winona, người bạn đời của anh. Winona là một phụ nữ thổ dân anh-điêng làm nghề lái máy bay-taxi. Trước bản điều khiển chiếc máy bay nhỏ của mình, cô đưa khách lên giữa bầu trời, cao hơn những vầng mây. Nhưng chẳng mấy chốc mọi thứ thay đổi. Một người quản lý mới cặp bến khu Excelsior, những xung đột bùng nổ. Và điều không thể tránh đã xảy ra.

Một nhà thờ nằm giữa những cồn cát trên bãi biển, một mỏ a-mi-ăng lộ thiên, những khúc quanh co của một dòng sông màu bạc, những làn sóng âm thanh của một dàn orgue tạo nên những bối cảnh đa dạng trong cuốn tiểu thuyết này.

Câu chuyện của một cuộc đời, Mỗi người có cách sống riêng là một trong những tác phẩm tiểu thuyết hay nhất của Jean-Paul Dubois. Trong tác phẩm này, ta khám phá một nhà văn với ngòi bút sắc bén khơi dậy tình bằng hữu và một cảm giác nổi loạn trước mọi hình thức bất công.

Một số đoạn trích :

« Tôi không muốn nhìn thấy nó trong tòa nhà này nữa ! Rõ chưa ? Cả hai cút khỏi đây ngay, càng nhanh càng tốt ! » Chính lúc ấy, những con sói đã chỉ lối cho tôi. Tôi nhảy xổ vào gã quản lý, tôi xô hắn ngã và lăn hắn đến tận mép thành bể bơi. Sau đó, tôi biết cách đả hắn, đả thật thực và rất lâu, bằng tất cả sự man rợ của bầy thú hoang mà không phân biệt vị trí trên thân thể hắn, tôi đã cảm thấy hoặc nghe thấy tiếng hai rảnh xương bị gãy, nhưng vẫn tiếp tục đánh, cho đến mức cắn vào bả vai hắn, khá sâu để có thể cắn đứt một mẩu thịt. Tôi giữ mẩu thịt của Sedgwick trong miệng mình và quả thực là chẳng hề có vị gì, ngoài một mùi tởm lợm của loại máu bẩn. »

«Tôi đã xem hồ sơ của ông, chưa hề phạm tội, chặng đường nghề nghiệp không tì vết, một gia đình đáng tôn trọng, một người cha là mục sư ở Thetford Mines. Hơn nữa tôi cũng thấy ông là công dân Pháp lại trở thành công dân Canada. Có điều gì xảy ra trong đầu ông vậy?»

« Có những thứ chỉ nên giữ cho riêng mình thì tốt hơn. Hoặc chỉ nên chia sẻ với vợ, với cha hoặc với con chó của mình. »

« Nouk đứng giữa Johanes và Winona, họ đang đợi tôi trước một bàn chơi cò quay. Họ là những người chết sống động nhất trên thế gian này. Những người trung thành nhất và cũng phiêu lưu nhất. Họ cũng đã phải chịu đựng Horton và những hang hốc tăm tối của nhà tù, hơi lạnh của các phòng giam và những ngày dài đằng đẵng. Trên hòn đảo này, trong vô vàn những thất bại thì một lần nữa, họ lại khiến tôi bất ngờ. Họ đã biết trước cả tôi rằng tôi sẽ đến đây để trả thù Johanes theo cách của tôi, kết toán các tài khoản của ông, lau sạch tấm bảng, lập lại trật tự những con số. »

« Tôi không biết vợ tôi muốn gì, và chẳng gì vô ích hơn khi muốn nghĩ thay những người đã chết. Thế nên tôi đã để con tim mình lên tiếng, và nó đã trả lời đồng ý, rằng anh có thể đưa cô ấy về nhà, giữa những người thân thuộc của cô ấy. Nhưng tôi sẽ không đến miền bắc đó đâu. Tôi để anh đưa cô ấy đi, để anh chuẩn bị cho cô ấy và tổ chức tang lễ đưa cô ấy xuống mộ. Tôi sẽ đưa anh cả con chim yêu mến của cô ấy và anh đặt nó cạnh cô ấy nhé. Còn tôi sẽ giữ phần còn lại. Mười một năm hạnh phúc tràn trề, mười một năm hăng say mê đắm từ đất phẳng đến trời cao nhờ cô con gái đáng kinh ngạc của người chú thứ hai cuả anh đấy. Cô ấy là một người mà nhờ đó tôi đã luôn cố gắng đứng thẳng, trong tuyết và trong rừng, trước các sinh linh cũng như trước bão giông. Ở khắp nơi nào tôi theo cô ấy. Cô ấy có thiên phú khiến phần tốt đẹp nhất nơi mỗi người được toát ra. Tôi để cho anh cái cơ thể mà máy bay đã làm tổn hại nhưng tôi sẽ giữ phần còn lại. Mỗi người đều được hưởng thừa kế. Chia chác nhau thật là khủng khiếp. Hãy lái xe chầm chậm thôi nhé. »

Chúng tôi chân trọng giới thiệu

Paris 11/11/2019

Hiệu Constant